برخی نام قدیم اهر را «میمند» دانستهاند؛ به گونهای که در کتاب حدودالعالم در سال ۳۷۵ هجری این شهر بدین نام خوانده شده و منطقهای آباد و پررونق شمرده شدهاست.[۱]
برخی دیگر ریشهٔ واژهٔ اهر را به معنای درخت «ون» در زبان عربی دانستهاند که باتوجه به وجود انبوه اینگونه درختان در پیرامون شهر، به این نام مشهور گشتهاست.[۱]
برخی نیز واژهٔ اهر را تکمیلیافته واژهٔ «هور» به معنای خورشید دانستهاند که پیش از ورود اسلام به منطقه و در دوران مهرپرستی به این نام معروف شدهاست.[۱]
در اوایل دورهٔ اسلامی، اهر به جهت قرارگرفتن برسر راه تبریز-اردبیل، از شهرهای پررونق و آباد ایران بهشمار میرفتهاست. فرمانروایان پیشتکین این شهر را پایتخت خود قرار داده بودند. پادشاهان صفوی به جهت قرارگرفتن آرامگاه شیخ شهابالدین در اهر، به این شهر توجه بیشتری نشان میدادند و اهر را برای مدتی بهعنوان حاکمنشین منطقهٔ قرهداغ برگزیده بودند.[۴]
در دورهٔ قاجاریه عباس میرزا برای مدتی این شهر را مرکز فرماندهی خود علیه روسها قرار داد. نیروی هوایی شوروی در شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی، اهر و اغلب شهرهای آذربایجان را مورد هجوم قرار داد و در جریان این جمله شماری از اهالی این شهر کشته شدند.[۴]
شهر اهر با ۱۳۶۰ متر ارتفاع از سطح دریا در ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲۸ دقیقهٔ عرض شمالی قرار گرفتهاست. این شهر در منطقهای کوهستانی واقع شده و کوههای شیور در شمال شرق، بزکش در جنوب و قاشقاداغ در جنوب شرق آن قرار گرفتهاست. رودخانهٔ کیچیکچای از داخل، اهرچای از جنوب و علیرضاچای و رنگولچای از غرب اهر میگذرند.[۴]
از لحاظ تغییرات آب و هوایی، بیشینهٔ دمای اهر در فصل تابستان ۳۴ درجهٔ سانتیگراد بالای صفر و کمینهٔ دمای آن در فصل زمستان ۲۷ درجهٔ سانتیگراد زیر صفر است؛ همچنین میانگین بارش سالانهٔ اهر ۳۱۰ میلیمتر گزارش شدهاست.[۴]
آرامگاه شیخ شهابالدین اهری از عارفان سدهٔ هفتم هجری در پارک شیخ شهابالدین شهر اهر قرار گرفتهاست. پیشینهٔ این بنا که با شیوه اسلامی ساخته شده، به دورهٔ شاه عباس یکم صفوی میرسد؛ البته برخی از بخشهای تاریخی آن به پیش از این دوره و بهطور عمده به دورهٔ ایلخانان مربوط میشود.
مساحت کل آرامگاه ۱۴۹۷ متر مربع شامل ایوان، خانقاه، غرفهها، مسجد و چندین گلدسته است. در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، موزه عرفان و ادب مشتمل بر سه سالن و یک صحن در بخش خانقاه آرامگاه شیخ شهابالدین اهری تأسیس شده که اشیای تاریخی و عرفانی و نیز سنگ مزارهای تاریخی را در خود جای دادهاست.[۵]
بازار اهر از شاخههای مختلفی تشکیل یافته و دارای ۴ بخش اصلی به نامهای بازار جعفرقلیخان، بازار کفاشان، بازار نصیربیگ و راستهبازار است. این بازار در زمان رشیدالملک، حکمران وقت ارسباران مرمت شدهاست.[۵]
خانهٔ تاریخی قاسم اهری از خانههای تاریخی اهر است که در خیابان حزبالله این شهر قرار گرفتهاست. این بنا از اتاقها، سرسرا و نورگیرهای مختلفی شکل گرفتهاست. در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، پارک قاسم اهری در جوار خانه تاریخی مذکور احداث شدهاست.[۵]
خانه تاریخی بشیر آمر (از نوادگان پسری عباس میرزا)از خانه های تاریخی اهر است که در خیابان شیخ شهاب الدین اهری قرار گرفته است .این بنا از اتاق ها، اندرونی، زیرزمین، یخچال، سرسرا و فضا های دیگری شکل گرفته است، قدمت این خانه به بیش از 110سال می رسد مساحت این ملک 1200 متر مربع و اعیانی آن بیش از 950 متر مربع می باشداز معماری خانه نمای سه طبقه آن از پشت ساختمان و دوطبقه آن از مقابل است در ضمن آجر بکار رفته در ساختمان این بنا در حیاط و کوره ای که در زیر حوض بزرگ حیاط قراردارد بعمل آمده است .در روایات تاریخی این شهر آمده که این بنا برروی یکی از 5 قلعه ماد در دوران باستان ساخته شده است .در حال حاضر این ملک تحت تملک فرزندان ایشان قراردارد.[۵]
برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر اهر بالغ بر ۸۵٬۷۸۲ نفر بوده که از این تعداد، ۴۲٬۷۹۶ نفر مرد و ۴۲٬۹۸۶ نفر زن بودهاند؛ همچنین شمار خانوارهای ساکن این شهر، ۲۰٬۸۴۴ خانوار بودهاست.[۲]
از لحاظ میزان سواد نیز از مجموع پاسخدهندگان، ۶۰٬۵۱۹ نفر را افراد باسواد و ۱۷٬۹۲۲ را افراد بیسواد تشکیل دادهاند؛ به عبارت دیگر ۷۷٫۱۵ درصد از ساکنان شهر باسواد و ۲۲٫۸۴ درصد نیز بیسواد بودهاند.
اهر چایی