و گرگ را بهتر بشناسیم

گرگ

برای دیگر کاربردها، گرگ (ابهام‌زدایی) را ببینید.

گرگ خاکستری محدوده زمانی: پلیستوسن پسین[۱] تا امروزه
گرگ خاکستری
وضعیت بقا
کمترین نگرانی (IUCN 3.1)
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
راسته:	گوشتخواران
تیره:	سگ‌سانان[۲]
سرده:	سگ (سرده)
گونه:	C. lupus
نام علمی
Canis lupus کارل لینه٬ ۱۷۵۸

  

این مقاله در باره گرگ(سگ سانان) است. برای دیگر کاربردهای واژه «گرگ» به گرگ (ابهام‌زدایی) بروید.

گُرگِ خاکِستَری (نام علمی: 'Canis lupus') که گاهی بطور خلاصه گرگ نامیده می‌شود یکی از پستانداران گوشتخوار و گونه‌ای از سگ‌سانان است.

گرگ سگسانی است بزرگ شبیه به سگ با دم افتاده. رنگ گرگ متغیر است ولی بطور کلی خاکستری و زرد یا قهوه‌ای مخلوط با موهای سیاه می‌باشد. بصورت یک خانواده یا گله‌ای که از چند خانواده تشکیل شده دیده می‌شود. معمولاً در روز شکار می‌کند، بویژه صبح زود به گله گوسفندان حمله می‌کند، و گاهی هم شبها به آغل گوسفندان حمله می‌کند.

گرگها معمولاً زیر ریشه و تَنهِ درختان افتاده و یا حفرهایی که بوسیله جانوران دیگر ساخته شده بسر می‌برند، احیاناً در سوراخ کوه‌ها نیز آشیانه می‌گیرند، گرگها در جلگه‌ها و جنگلها و مناطق کوهستانی دیده می‌شوند. گرگ حیوانی بسیار خطرناک است.

این گوشتخوار بسیار باهوش به صورت اجتماعی و در گروههای ۲۰ تایی زندگی می‌کند. در داخل هر گروه یک جامعه طبقاتی بخوبی تنظیم شده وجود دارد که توسط یک نر و ماده غالب هدایت و رهبری می‌شود، گروههای خانواده گرگها، قلمرو گسترده‌ای تا هزار کیلومتر متر مربع را اشغال می‌کنند (۴۰۰ مایل مربع). اعضاء یک گروه (گله) برای ردگیری، محاصره و کشتن طعمه‌های بزرگ مثل گوزن کانادایی با همدیگر همکاری می‌کنند.از زیر گروه‌های آن می‌توان به گرگ مکزیکی اشاره کرد.

گرگ‌های خاکستری پس از انسان بطور طبیعی گسترده‌ترین پستانداران بر روی زمین هستند. البته امروزه به علت پیشروی انسان‌ها، گرگ‌ها بسیاری از مناطق زندگی قبلی خود را از دست داده‌اند.

گرگ‌های خاکستری بطور متوسط ۸ تا ۱۲ سال عمر می‌کنند. در حالت حفاظت‌شده آنها قابلیت زندگی تا ۲۰ سال را نیز دارند.

طول بدن اکثر گرگ‌های خاکستری بین ۱۰۰ تا ۱۶۰ سانتی‌متر، طول دمشان ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر، قد ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر و وزنی بین ۱۵ تا ۸۰ کیلوگرم دارند. گونهٔ مذکر معمولاً ۲۰ درصد بزرگ‌تر از گونه مونث است.

رنگ گرگ‌های خاکستری بطور اصلی خاکستری یا قهوه‌ای است اما می‌تواند طیف رنگی سفید تا سیاه را نیز شامل شود. نواحی شکم و گلوی گرگ‌ها معمولاً رنگ روشن‌تری نسبت به مابقی نواحی بدن دارد.

گرگ‌های خاکستری در دسته‌های ۸ تا ۳۵ تایی زندگی می‌کنند و یک آلفا (گرگ مونث) رهبری گروه را بر عهده دارد. گرگ‌ها توسط ایجاد بو، صدا (شامل زوزه)، حالت چهره و بدن با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

گرگ‌های خاکستری زیرگونه‌های فراوانی دارند که از آن جمله می‌توان به گرگ کوهستان راکی، گرگ قطبی، گرگ مکزیکی، گرگ ژاپنی و گرگ ایرانی اشاره کرد.

گرگ مزرعه

این گوشتخوار که بسیار شبیه به سگ است به خانواده گرگ‌ها، شغال‌ها و روباه‌ها تعلق دارد. گرگ مزرعه در گروه‌های خانوادگی کوچک زندگی می‌کند که هر کدام تعدادی عضو خانوادگی ویژه خود دارند. گاهی به تنهایی شکار می‌کنند و با نزدیک شدن به طعمه او را شکار می‌کنند. خرگوش‌ها و جوندگان از نمونه جانوران کوچکی هستند که توسط این شکارچی خورده می‌شوند. آن‌ها همچنین به طور دسته جمعی شکار می‌کنند و در آن صورت به حیوانات بزرگ‌تر مانند گله گاوها یا گوزن‌ها حمله می‌کنند.

گرگ‌های مزرعه بیشتر گروهی حرکت می‌کنند ولی این دسته از گرگ‌ها به هنگام حمله تک می‌شوند. گفته شده که گرگ‌ها حیواناتی بسیار خسیس می‌باشند و هنگام حمله به گله تا آنجایی که می‌تواند حیوانات را میدرند.

پراکندگی

پراکندگی گرگ‌ها در جهان.

گرگ‌ها در قدیم در همه جهان پراکنده بودند ولی امروزه تنها در خاورمیانه، اوراسیا و آمریکای شمالی دیده می‌شوند. به دلیل شکار غیر قانونی این جانوران و نیز کم شدن طعمه‌های طبیعی شان تعداد آن‌ها در جهان رو به کاهش گذارده است. برای نمونه، در سال ۲۰۱۰ میلادی تنها ۲۰۰ گرگ در کشور سوئد شمارش شدند که بیشترین تعداد از این رده در منطقه اسکاندیناوی اروپا بوده‌اند.^[۳]

همنوع‌خواری

در گرگ‌ها همنوع‌خواری یا کانیبالیسم (به انگلیسی: Cannibalism) رواج دارد اما چندان رایج نیست. در فصل زمستان که زمین پوشیده از برف می‌شود و علفخواران از لانه و آشیانه خارج نمی‌شوند به صورت گروه هفت تایی تا دوازده تایی حرکت می‌کنند و برای یافتن شکار و طعمه به هر جایی سرک می‌کشند و حتی گهگاه بدون ترس و وحشت از سگ‌های چوپانی به آغل گوسفندان و اصطبل گاوان و چهارپایان نیز یورش می‌برند. با این وصف گاه رخ می‌دهد که چند روز در میان برف و بوران صیدی به چنگ نمی‌آورند و گرسنه می‌مانند، در چنین مواردی همه آنان دایره‌وار می‌نشینند و به دقت یکدیگر را زیر نظر می‌گیرند. به محض آنکه یکی از آنان کوچکترین ضعفی نشان داد و گرسنگی زودتر از دیگران بر وی چیره شد، بی‌درنگ همه بر سر او می‌ریزند و به سرعت او را دریده می‌خورند و دوباره دایره را تشکیل داده و به مراقبت یکدیگر می‌پردازند.^[۴]

البته همنوع‌خواری در گرگ‌ها تنها در زمان کمبود شدید غذا و قحطی رخ می‌دهد. در زندگی اجتماعی گرگ‌ها، پیوند اجتماعی ناگسستنی است. آنها باهم شکار می‌کنند، باهم مسافت‌های بسیار طولانی را می‌پیمایند، تا پای جان از هم دفاع می‌کنند و اگر شرایط ایجاب کند باهم می‌میرند. آنها نسبت به افراد گروه خود احساس مسئولیت می‌کنند. در میان گرگ‌ها رعایت حال همنوع اصلی پابرجاست.^[۵]

در اسطوره‌ها

نوشتار اصلی: آسنا

گرگ موجودی مورد احترام برای ترک‌ها و مغول‌ها است. در اکثر حماسه‌های ترکی گرگ موجودی راهنما برای نجات و پیروزی است. افسانهٔ آسنا یک اسطوره قدیمی ترکی است. که بر طبق آن نژاد ترک‌ها به گرگ خاکستری باز می‌گردد. همچنین در اسطوره‌های ترکی آمده است که یک گرگ خاکستری به ترک‌ها راه خروج از سرزمین مادری افسانه‌ای‌شان (Ergenekon) را نشان داد و باعث شد که آنها بر همسایگان خود مسلط شوند.

ریشه‌شناسی

گرگ از واژه پهلوی gurg به زبان پارسی کنونی رسیده‌است.